Zerwanie ACL – więzadła krzyżowego przedniego

Zerwanie ACL to uraz bardzo bolesny i obarczony dużym ryzykiem powikłań w przyszłości. Jeśli nie zostanie wykonana operacja lub jeśli pacjent nie podda się po niej odpowiednio prowadzonej rehabilitacji, z dużym prawdopodobieństwem będzie zmagał się z ograniczeniem pełnej sprawności i dolegliwościami bólowymi. Zerwanie ACL, czyli więzadła krzyżowego przedniego, to problem dotyczący nie tylko sportowców, ale i osób po różnych kontuzjach.

Jak dochodzi do zerwania ACL?

Wyróżnia się 2 mechanizmy prowadzące do zerwania więzadła krzyżowego przedniego. Pierwszy dotyczy bezpośredniego kontaktu z przeciwnikiem podczas uprawiania sportów drużynowych, takich jak koszykówka, piłka nożna lub piłka ręczna. W jego przebiegu dochodzi do nadmiernego przeprostu kolana, np. wskutek silnego uderzenia w staw kolanowy od przodu. Do takiego przeprostu może dojść również bez bezpośredniego uderzenia, w momencie, gdy na maksymalnie wyprostowany staw kolanowy zostanie przeniesione znaczne obciążenie.

Drugi mechanizm urazów więzadła krzyżowego przedniego wiąże się z wykraczającym poza prawidłowy zakres przesunięciem powierzchni stawowych kolana. Może być konsekwencją nagłego i zdecydowanego hamowania w trakcie biegu ze zmianą kierunku, co powoduje nadmierną rotacje w stawie kolanowym i w efekcie zerwanie ACL.

Jak objawia się zerwanie ACL?

Więzadło krzyżowe przednie odpowiada głównie za stabilizację w stawie kolanowym w płaszczyźnie strzałkowej. Polega ona na uniemożliwianiu ruchu podudzia do przodu względem uda. Ponadto ze względu na bogactwo licznych proprioreceptorów, czyli receptorów czucia głębokiego, ACL pełni rolę czuciową. Po zerwaniu traci swoje funkcje, co objawia się między innymi:

• uczuciem braku kontroli nad stawem, uciekania kolana;
• bólem, obrzękiem i krwiakiem wokół stawu kolanowego;
• dodatnim objawem szuflady przedniej;

Jeśli dojdzie do zerwania ACL wraz z gałązkami nerwowymi, ból może być nieznacznie nasilony lub pojawić się później. W takiej sytuacji sportowcy często są w stanie samodzielnie zejść z boiska, nieświadomi powagi urazu.

Diagnostyka zerwania ACL

Aby wstępnie zdiagnozować zerwanie ACL należy wykonać test szuflady przedniej ⁽¹⁾. Pełne potwierdzenie daje jednak tylko badanie obrazowe, np. rezonans magnetyczny stawu kolanowego. Diagnostyką zajmuje się lekarz ortopeda, po operacji należy jednak udać się do fizjoterapeuty w celu ustalenia planu rehabilitacji.

Operacja zerwanego więzadła krzyżowego przedniego

Operację wykonuje się najczęściej u pacjentów młodych lub aktywnych fizycznie. Rekonstrukcja może odbywać się na podstawie wolnych lub uszypułkowanych przeszczepów autogennych lub allogennych. Najczęściej używa się w tym celu ścięgna Achillesa, 1/3 środkowej części więzadła rzepki, fragmentu ścięgna mięśnia czworogłowego uda lub ścięgna mięśnia półścięgnistego i smukłego. Średni czas oczekiwania na operację wynosi ok. 6 miesięcy.

U osób starszych i mało aktywnych fizycznie częściej rekomenduje się leczenie zachowawcze. Taka grupa wiekowa nie odczuje braku więzadła krzyżowego przedniego w tak dużym stopniu co młoda osoba aktywna fizycznie.

Rehabilitacja po zerwaniu ACL

Celem fizjoterapii pooperacyjnej jest odzyskanie pełnej ruchomości stawu kolanowego, odbudowa propriocepcji oraz równowagi mięśniowej, a także wzmocnienie mięśni kończyny dolnej. Początkowo (do 2 tygodni po operacji) wykonuje się ćwiczenia samowspomagane i bierno-czynne ⁽²⁾. Pacjenta uczy się z zasad prawidłowego, ergonomicznego poruszania się o kuli ortopedycznej oraz zasad użytkowania szyny CPM ⁽³⁾, którą będzie stosował przez pierwsze tygodnie usprawniania. Już od pierwszej doby po operacji wdraża się ćwiczenia izometryczne mięśnia czworogłowego uda, a następnie grupy przywodzicieli. Pod koniec pierwszego tygodnia można rozpocząć ćwiczenia propriocepcji.

Drugi etap usprawniania, trwający do 6 tygodni od momentu operacji, ma na celu odzyskać pełną funkcję w stawie. Zakres zgięcia pod koniec 3-go tygodnia powinien wynosić 120 stopni. W tym czasie równie ważnym etapem rehabilitacji ortopedycznej jest mobilizacja blizny pooperacyjnej. Między 12 a 16 tygodniem rehabilitacji można rozpocząć ćwiczenia oporowe ukierunkowane na wzmacnianie siły mięśniowej.

Uzupełniająco stosuje się terapię manaalną (np. Kaltenborna, FOI), kinesiotaping, suche igłowanie oraz elektrostymulację. Powyższe ramy czasowe poszczególnych etapów fizjoterapii są umowne – zależą w dużej mierze od zaangażowania i stanu zdrowia pacjenta.

Przypisy

⁽¹⁾ Test szuflady przedniej jest powszechnie stosowanym badaniem fizykalnym, służącym do oceny integralności więzadła krzyżowego przedniego (ACL) w kolanie. Wykonuje się go, kładąc pacjenta na plecach, z ugiętym kolanem pod kątem około 90 stopni. Fizjoterapeuta lub lekarz umieszcza ręce wokół kolana, z palcami z tyłu uda. Następnie delikatnie pociąga piszczel do przodu, jednocześnie obserwując reakcję kolana i oceniając, czy występuje nieprawidłowy ruch piszczeli względem uda.

W normalnym, zdrowym kolanie ruch ten jest minimalny. Jednak w przypadku uszkodzenia lub zerwania ACL, ruch piszczeli do przodu jest zwiększony, co można zauważyć podczas testu. W takiej sytuacji mówi się o pozytywnym wyniku testu szuflady przedniej, co może wskazywać na uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego. Ważne jest, aby pamiętać, że test ten powinien być wykonany przez wykwalifikowanego specjalistę, ponieważ wymaga precyzyjnej techniki i interpretacji wyników.

⁽²⁾ Ćwiczenia samowspomagane (autogeniczne) i bierno-czynne to formy terapii ruchowej, często stosowane w fizjoterapii, mające na celu przywrócenie funkcji ruchowej oraz zmniejszenie bólu i napięcia w mięśniach.

Ćwiczenia Samowspomagane (Autogeniczne): Są to ćwiczenia, w których pacjent samodzielnie wykonuje ruch, ale z minimalnym wysiłkiem, wspomagając się drugą kończyną lub innymi częściami ciała. Często wykorzystywane w przypadkach, kiedy mięśnie są zbyt słabe, aby wykonać pełny ruch bez pomocy. Dzięki samowspomaganiu, pacjent może kontrolować zakres i siłę ruchu, co jest bezpieczne i efektywne w początkowych fazach rehabilitacji.

Ćwiczenia Bierno-Czynne: W tych ćwiczeniach ruch jest inicjowany przez terapeutę lub przy użyciu aparatury, ale pacjent również aktywnie uczestniczy w ruchu, używając własnych mięśni do jego kontynuacji lub kończenia. Jest to forma terapii przejściowej między ćwiczeniami biernymi (wykonywanymi całkowicie przez terapeutę) a czynnymi (wykonywanymi samodzielnie przez pacjenta). Umożliwia to stopniowe budowanie siły mięśniowej i poprawę zakresu ruchu.

Oba typy ćwiczeń są istotne w procesie rehabilitacji, pozwalają na stopniowe zwiększanie aktywności mięśni i stawów, minimalizując ryzyko dodatkowych urazów. Są one często stosowane w przypadkach pooperacyjnych, po urazach, w schorzeniach neurologicznych, czy w rehabilitacji osób starszych.

⁽³⁾ Szyna CPM (Continuous Passive Motion) to urządzenie rehabilitacyjne używane do wykonania ciągłego, pasywnego ruchu w stawie, najczęściej w kolanie, ale może być również stosowane dla innych stawów, takich jak biodro, ramię czy łokieć. CPM jest zaprojektowane w taki sposób, aby delikatnie zginąć i wyprostować staw, co pomaga w przywracaniu ruchomości, zmniejszeniu sztywności i poprawie krążenia w obrębie operowanego obszaru.

Zastosowanie szyny CPM ma na celu:

• Przyspieszenie procesu gojenia poprzez zwiększenie przepływu krwi i odżywiania tkanki w obszarze leczenia.
• Zmniejszenie ryzyka powikłań pooperacyjnych, takich jak zakrzepica czy zrosty.
• Poprawę zakresu ruchu w stawie po operacji lub urazie.
• Zmniejszenie bólu i dyskomfortu po zabiegu chirurgicznym.

Szyna CPM jest często stosowana w szpitalach i ośrodkach rehabilitacyjnych, a także może być używana w domu pacjenta. Czas trwania i zakres ruchu są zwykle ustalane indywidualnie przez lekarza lub fizjoterapeutę, w zależności od stanu i potrzeb pacjenta. Urządzenie to jest szczególnie przydatne w wczesnym okresie pooperacyjnym, wspomagając szybką rehabilitację i powrót do normalnej funkcji stawu.